Umhverfisverðlaun Ölfuss 2016

Umhverfisverðlaun Ölfuss voru veitt í fimmta sinn á Sumardaginn fyrsta, en áður hafa Eldhestar Völlum Ölfusi, Grunnskólinn í Þorlákshöfn, Vatnsverksmiðjan að Hlíðarenda í Ölfusi og Náttúra.is hlotið þau.  

Verðlaunin eru veitt þeim sem sýnt hefur einstakt framtak á sviði umhverfismála. Við valið er horft til þeirra fyrirtækja, stofnana eða einstaklinga sem láta sig umhverfismál varða, hafa mótað sér umhverfisstefnu eða á annan hátt verið til fyrirmyndar hvað varðar umhverfismál.

Tilkoma þessara verðlauna eru að með þeim megi vonandi auka á umhverfisvitund íbúa og fyrirtækja og hvetja þau til að láta sig umhverfismál varða.

Það er skipulags-byggingar- og umhverfisnefnd Sveitarfélagsins Ölfuss sem velur þann sem hlýtur verðlaunin ár hvert.

Sú stofnun sem hlýtur verðlaunin í ár er svo samofin uppbyggingu Þorlákshafnar  að vart er að hugsa sér að væri þar byggð nema til aðgerða hennar hefði komið.

Landgræðsla í Þorlákshöfn á sér langa sögu. Gífurlegt sandmagn hefur í aldanna rás borist upp úr fjörunni austan við byggðina og einnig úr Ölfusárósi. Þaðan hefur sandurinn borist í átt að Selvogsheiði og allt vestur í Selvog. Auðug fiskimið eru úti fyrir ströndinni og mönnum varð snemma ljóst að ekki væri hægt að tryggja búsetu og matvælavinnslu í Þorlákshöfn nema ráðist yrði í umfangsmiklar landgræðsluaðgerðir til að stöðva sandfokið. Árið 1935 var mesta sandsvæðið girt af og friðað fyrir búfjárbeit. En það ár bjuggu tvær fjölskyldur í Þorlákshöfn. Girt var frá Ölfusá í austri að Nesvita í Selvogi í vestri.  Girðingin var 22 km. að lengd og friðaði um 7.800 ha. lands. Allt frá þeim tíma hefur verið unnið að landgræðslu við Þorlákshöfn og þó að margt hafi unnist á síðustu áratugum er ljóst að seint verður séð fram úr þeim verkefnum sem nauðsynleg eru til að tryggja varanlegan árangur uppgræðslustarfsins.

 Eldri Þorlákshafnarbúar muna vel þá tíð að vart mátti hreyfa vind til að sandurinn bærist ekki í húsakynni, ylli vandræðum í fiskvinnslu og hefti för manna til og frá Þorlákshöfn. Árið 1952 var ráðist í gerð sandvarnargarða á leirunum austan byggðarinnar til að sporna við sandi sem barst þaðan.  Í garðana voru notaðir um 17. km. af timbri og jafnframt var melfræi sáð við garðana. Melfræi var einnig sáð í sandinn sem barst upp úr fjörunni og þar hefur myndast mikill sjó- og sandvarnargarður sem bindur milljónir rúmmetra af sandi. Þessar aðgerðir skiptu sköpum fyrir þróun byggðarinnar og skemmtilegt dæmi um þann árangur sem náðst hefur er að nú er leikið golf þar sem áður var sandauðnin ein.

 Síðustu áratugi hefur megin áhersla verið lögð á að stækka sandvarnarbeltið næst byggðinni til að koma í veg fyrir að sandfok valdi íbúum Þorlákshafnar óþægindum og búsifjum. Sáning melgresis hefur löngum verið veigamesti þátturinn í landgræðslustarfinu enda er melgresið eina plantan sem getur vaxið og þrifist þar sem sandur er á verulegri hreyfingu. Einnig var áburði dreift úr flugvél til að styrkja gróður innan landgræðslugirðingarinnar og lúpína notuð þar sem sandfok hefur verið stöðvað, til að tryggja árangur aðgerða. Það eru ófá flugin sem Páll Sveinsson Douglas DC 3 flugvél Landgræðslunnar hefur flogið yfir sandana.  Náin samvinna hefur alla tíð verið milli sveitarfélagsins og Landgræðslu ríkisins um landgræðsluaðgerðir í Þorlákshöfn

Mikið hefur áunnist í landgræðslu í Þorlákshöfn á undanförnum áratugum

Fá byggðarlög hér á landi eiga jafn mikið undir því komið að böndum verði komið á þann mikla vágest sem sandurinn er.

Það er því með miklu þakklæti sem sveitarfélagið veitir Landgræðslu ríkisins umhverfisverðlaun Ölfuss 2016 fyrir ótrúlegan árangur í uppgræðslu í Ölfusi.

 Verðlaunagripurinn er unninn af handverkskonunni Dagnýju Magnúsdóttur í Þorlákshöfn. Sveinn Runólfsson veiiti verðlaununm móttöku.